ΝΑΥΤΙΛΙΑ
του Στέφανου Παναγιωτόπουλου
σχολή Ναυσιπλοίας & Ναυτικής Τέχνης “ΝΑΥΤΙΛΟΣ”
www.nautiloshellas.com
Η ναυτιλία μας βοηθά να βρούμε απάντηση σε δύο βασικά ερωτήματα που μας δημιουργούνται ταξιδεύοντας στη θάλασσα.
Ακτοπλοΐα είναι η αρχαιότερη μορφή ναυτιλίας και χρησιμοποιόταν πολύ πριν εφευρεθεί η πυξίδα. Η μέθοδος αυτή της ναυτιλίας στηρίζεται στην παρατήρηση ορατών σταθερών αντικειμένων, όπως κορυφές βουνών, φάρους, ξωκλήσια κ.τ.λ. με τη βοήθεια των οποίων μπορούμε ανά πάσα στιγμή να βρούμε τη θέση μας (στίγμα), και παράλληλα να χαράξουμε εύκολα την πορεία μας.
Άλλα είδη ναυτιλίας είναι η ωκεανοπλοΐα, η ναυτιλία αναμέτρησης, η ηλεκτρονική ναυτιλία και η ραδιοναυτιλία. Η απάντηση των δύο ερωτημάτων έχει απλοποιηθεί πολύ με την ηλεκτρονική ναυσιπλοΐα. Αυτή έχει το πλεονέκτημα να χρησιμοποιεί δύο ή και περισσότερους μεθόδους ταυτόχρονα για να βρει το στίγμα μας (που είμαστε), υπολογίζει συνέχεια τα ναυτικά μίλια που έχουμε διανύσει και υποδεικνύει και την πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε για να φτάσουμε στον προορισμό μας. Παράδειγμα ηλεκτρονικής ναυτιλίας είναι η συσκευή Loran που υπάρχει μέσα σε πολλά σκάφη στην Μεσόγειο.
Τι ονομάζουμε παραλλήλους;
Παράλληλοι είναι νοητοί κύκλοι παράλληλοι με τον ισημερινό που χωρίζει τη γη στο βόρειο και το νότιο ημισφαίριο.
Τι ονομάζουμε μεσημβρινούς;
Μεσημβρινοί λέγονται οι νοητοί κύκλοι κάθετοι στον ισημερινό (και στους παραλλήλους) με κέντρο το κέντρο της γης που περνάνε από τους πόλους της γης. Ο πρώτος μεσημβρινός κύκλος είναι του Greenwich που περνά από το ομώνυμο αστεροσκοπείο στο Λονδίνο και χωρίζει τη γη στο ανατολικό και το δυτικό ημισφαίριο.
Γεωγραφικό πλάτος ενός τόπου ονομάζεται η απόσταση του τόπου αυτού από τον ισημερινό και συμβολίζεται με το λατινικό γράμμα Ν αν βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο και με το γράμμα S αν βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο.
Μετριέται σε μοίρες: 0-90 NORTH
0-90 SOUTH
Γεωγραφικό μήκος ενός τόπου ονομάζεται η απόστασή του από τον πρώτο μεσημβρινό και συμβολίζεται με το λατινικό Ε αν βρίσκεται ανατολικά και με το W αν βρίσκεται δυτικά από τον μεσημβρινό του Greenwich.
Μετριέται και αυτό σε μοίρες: 0-180 WEST
0-180 EAST
Όλοι οι τόποι που βρίσκονται πάνω στον ισημερινό έχουν γεωγραφικό πλάτος 0, ενώ όσοι βρίσκονται πάνω στον πρώτο μεσημβρινό έχουν γεωγραφικό μήκος 0.
ΜΕΡΚΑΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΒΟΛΗ Ή ΜΕΡΚΑΤΟΡΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ
Η ονομασία του μερκατορικού χάρτη οφείλεται στον Μερκάτορα, ο οποίος ανακάλυψε αυτόν τον τύπο χάρτη το 1560.
Υπάρχουν και άλλοι τρόποι προβολής της γήινης σφαίρας αλλά οι περισσότεροι είναι μερκατορικοί.
Μερκατορική προβολή ονομάζουμε την σχεδίαση του χάρτη της γήινης σφαίρας σε κυλινδρική προβολή. Όλοι οι χάρτες σχεδιάζονται πάντα με κάποια προβολή στο τμήμα της γήινης επιφάνειας. Αν ανοίξουμε τον κύλινδρο πάνω στον οποίο προβάλλεται η γήινη επιφάνεια, θα έχουμε ένα ορθογώνιο παρ/μο, που κάθε τμήμα του θα έχει και ένα τμήμα της γήινης επιφάνειας.
Χαρακτηριστικά αυτού του τύπου χάρτη είναι ότι οι μεσημβρινοί ισαπέχουν μεταξύ τους και είναι παράλληλοι, ενώ και οι παράλληλοι είναι παράλληλοι μεταξύ τους αλλά η απόσταση μεταξύ τους μικραίνει από τον ισημερινό προς τους πόλους.
Πάνω στον μερκατορικό χάρτη έχουμε την δυνατότητα να χαράξουμε την πορεία ως ευθεία γραμμή και αυτό είναι και το βασικό του πλεονέκτημα.
ΝΑΥΤΙΛΙΑ
Οι χάρτες είναι το πιο απαραίτητο εργαλείο πάνω στο σκάφος. Οι πιο συνηθισμένοι χάρτες στην Ελλάδα είναι της Επιθεώρησης Εμπορικών Πλοίων (Ε.Ε.Π.) και του Αγγλικού Ναυαρχείου.
Τα διάφορα χρώματα που έχουν οι χάρτες συμβολίζουν τις στεριές (ρηχάδες) αν υπάρχουν, ενώ οι παλλίροιες χρωματίζονται συνήθως πράσινες. Το βάθος της θάλασσας αποτυπώνεται με νούμερα στη θάλασσα και μετριέται σε οργιές, μέτρα ή πόδια ανάλογα με την κλίμακα του χάρτη.
Οι ναυτικοί χάρτες έχουν σημάδια που δείχνουν βράχια, πόλεις, εκκλησίες κ.τ.λ. Όλα αυτά τα σημάδια μας βοηθούν να βρίσκουμε ευκολότερα το στίγμα μας.
Για τη νυχτερινή ναυσιπλοΐα ο κάθε χάρτης έχει φαροδείκτη, που μας βοηθά να αναγνωρίζουμε τον κάθε φάρο, έτσι ώστε να προσανατολιστούμε.
Κάθε χάρτης έχει πάνω του ζωγραφισμένη μιαν πυξίδα (ανεμολόγιο), που μας βοηθά να βρούμε την πορεία μας. (Όπως αναφέραμε προηγουμένως, η πορεία μας παρίσταται ως μια ευθεία γραμμή πάνω στον μερκατορικό χάρτη). Η πυξίδα του χάρτη έχει δύο διαβαθμίσεις, μία εξωτερικά και μία εσωτερικά. Η εξωτερική διαβάθμιση δείχνει τον πραγματικό βορρά ενώ η εσωτερική τον πραγματικό βορρά. Η διαβάθμιση κάθε πυξίδας αυξάνει δεξιόστροφα κι έτσι έχουμε τον βοριά στις 0 μοίρες, την ανατολή στις 90, το νότο στις 180 και τη δύση στις 270 μοίρες.
Τα περισσότερα σκάφη έχουν μαγνητική πυξίδα που ευθυγραμμίζεται με τον μαγνητικό βορρά. Όμως ο πραγματικός δεν συμπίπτει με τον μαγνητικό βορρά και η απόκλισή τους (variation) διαφέρει στον τόπο και στο χρόνο.
Η παρεκτροπή (deviation) είναι ο επηρεασμός του σκάφους στην πυξίδα. Στη συντήρηση του σκάφους περιλαμβάνεται και η ρύθμιση της πυξίδας, ώστε να μειώσουν κατά πολύ την παρεκτροπή. Η διόρθωση γίνεται με την ρύθμιση των μαγνητικών στοιχείων στο κάτω μέρος της. Μαζί με την ρύθμιση δίνεται και μία κάρτα που δίνει την παρεκτροπή σε κάθε πορεία του σκάφους.
Γνωρίζοντας πλέον την απόκλιση και την παρεκτροπή μπορούμε με ακρίβεια να καθορίσουμε την πορεία μας χρησιμοποιώντας απλή αριθμητική. Έτσι η απόκλιση και η παρεκτροπή προς τα ανατολικά προστίθεται, ενώ προς τα δυτικά αφαιρείται από τις ενδείξεις της πυξίδας.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Η πυξίδα μας δείχνει 195 μοίρες και γνωρίζουμε ότι σε αυτήν την πορεία έχουμε παρεκτροπή 2 μοίρες ανατολικά και απόκλιση 7 μοίρες δυτικά. Ποια είναι η πραγματική πορεία μας;
ΠΥΞΙΔΑ 195 + ΠΑΡΕΚΤΡΟΠΗ 2 – ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ 197
Η παραπάνω πράξη είναι η διόρθωση της παρεκτροπής.
ΜΑΓΝΗΤΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ 197 – ΑΠΟΚΛΙΣΗ 7 – ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΒΟΡΡΑΣ 190
Συνηθίζεται από τους ιδιοκτήτες μικρών κυρίως σκαφών να μην λαμβάνεται υπόψη η παρεκτροπή που είναι συνήθως αμελητέα. Είναι άλλωστε γεγονός ότι στα σκάφη μέχρι 60 πόδια μήκος, διαφορές της τάξεως των 2-3 μοιρών δεν παίζουν ρόλο αφού ούτε οι άνθρωποι ούτε ακόμη οι αυτόματοι πιλότοι μπορούν να κρατήσουν το τιμόνι τόσο σταθερά.
Για να βρούμε την κατεύθυνση της πορείας μας αρκεί να μεταφέρουμε μια παράλληλη ευθεία που να περνά από το κέντρο του ανεμολογίου (της πυξίδας) που έχει πάνω του ο χάρτης. Για να το κάνουμε αυτό χρησιμοποιούμε το διπαράλληλο. Επειδή η μετακίνηση του διπαραλλήλου είναι αρκετά δύσκολη να γίνει, ιδιαίτερα σε ένα σκάφος που κινείται έχουν βρεθεί άλλα παρεμφερή όργανα που κάνουν την ίδια δουλειά.
ΜΕΤΡΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΙΣ
Για να μετρήσουμε τη διανυθείσα απόσταση του σκάφους αρκεί να κάνουμε την πράξη ταχύτητα επί τον χρόνο. Όμως στη θάλασσα είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί με ακρίβεια εξαιτίας των ρευμάτων του κυματισμού και γενικά των φυσικών συνθηκών που επικρατούν. Οι αποστάσεις μετρούνται πάνω σε ναυτικά μίλια.
ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΟΙ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ
Αντιστοιχία: 1 μοίρα – 60 λεπτά
1 λεπτό – 60 δεύτερα
Τα δεύτερα για πιο ακριβή προσδιορισμό χωρίζονται σε δέκατα ή και εκατοστά.
Η κλίμακα του γεωγραφικού πλάτους βρίσκεται στην αριστερή και τη δεξιά άκρη, αντιστοιχεί ένα λεπτό σε ένα ναυτικό μίλι (αυτός είναι και ο ορισμός του ναυτικού μιλίου). Πρέπει δε να προσέχουμε ώστε το ύψος της κλίμακας που μετράμε να είναι περίπου στο ίδιο ύψος με την πορεία που έχουμε χαράξει.
Το κουμπάσο ή ναυτικός διαβήτης είναι το όργανο που μας βοηθά να βρούμε τις αποστάσεις στο χάρτη. Εκτός από τα παραπάνω πρέπει να υπολογιστεί και ο εκπεσμός (ξέσυρμα) του σκάφους, ιδίως όταν ταξιδεύουμε από όρτσα μέχρι δευτερόπριμα. Ο αέρας, τα κύματα και πολύ περισσότερο τα ρεύματα αλλάζουν την πραγματική πορεία του σκάφους έτσι ώστε να χρειάζεται διόρθωση στην πορεία μας για να φτάσουμε στον προορισμό μας.
Είναι πολύ χρήσιμο να γνωρίζουμε εκ των προτέρων την συμπεριφορά του σκάφους μας στις διάφορες συνθήκες ως προς τον εκπεσμό, κι έτσι να καθορίζουμε εξαρχής την πορεία προς τον προορισμό μας.
Πρακτικά όταν έχουμε εκπεσμό προς τα δεξιά, προστίθεται στην πορεία και το αντίθετο. Έτσι όταν πηγαίνουμε αριστερήνεμα (εκπεσμός προς τα δεξιά) και η πορεία μας είναι 200 μοίρες, σύμφωνα με την πυξίδα, και ο εκπεσμός είναι 5 μοίρες, η πραγματική πορεία μας είναι 205 μοίρες.
Πάντα πρέπει να κρατάμε στο ημερολόγιο του σκάφους εκτός από τις καλές ταβέρνες του προορισμού και την πορεία μας σε τακτά χρονικά διαστήματα, π.χ. ανά μία ώρα, έτσι ώστε αν κάτι πάει στραβά να διορθώσουμε την πορεία πριν απομακρυνθούμε πολύ από την αρχική.
Όμως, όπως είπαμε και πριν, αυτό είναι πολύ δύσκολο εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν στη θάλασσα. Για παράδειγμα ένα αντίθετο ρεύμα ταχύτητας 3 μιλίων σε ένα σκάφος που τρέχει με έξι μίλια την ώρα έχει ως αποτέλεσμα την μείωση της ταχύτητάς του στο μισό, ενώ ευνοϊκό το ρεύμα αυτό στο ίδιο σκάφος αυξάνει την ταχύτητα κατά 50%. Αυτό και μόνο δείχνει την μεγάλη επίδραση των φυσικών συνθηκών στην πορεία του σκάφους. Ιδιαίτερα έντονα είναι τα φυσικά φαινόμενα, όπως ρεύματα και παλλίροιες στις βόρειες θάλασσες, Αγγλία κ.τ.λ.
Είναι πολύ χρήσιμο σε θάλασσες άγνωστες σε μας να ρωτάμε τους τοπικούς ναυτικούς για την συχνότητα, την ένταση, τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες των φυσικών φαινομένων.
Για τους παραπάνω λόγους ο navigator πρέπει να παρακολουθεί την πορεία περισσότερο από τον χάρτη, έτσι ώστε να αντιληφθεί αμέσως αν κάτι πάει στραβά.
ΣΤΙΓΜΑ
Αν φέρουμε από δύο σημεία που υπάρχουν στον χάρτη τις ευθείες από τις οποίες τα βλέπουμε, τραβήξουμε τις ευθείες αυτές πάνω στο χάρτη, τότε το σημείο που τέμνονται οι δύο ευθείες είναι το στίγμα μας.
Παράδειγμα: ακριβώς στο βοριά υπάρχει ένας φάρος και στα δυτικά μας ένα εκκλησάκι. Αν φέρουμε στο χάρτη μία ευθεία που πηγαίνει από το βοριά προς το νότο που περνά από το φάρο, και μία ευθεία από τα ανατολικά προς τα δυτικά που περνά από το εκκλησάκι, τότε στο σημείο που τέμνονται οι δύο ευθείες είναι το στίγμα μας.
Την γωνία που βλέπουμε τα σημεία μας, την παίρνουμε με μία πυξίδα σκοπεύσεως. Όσο πιο κάθετα βλέπουμε τα σημεία αυτά μεταξύ τους τόσο μεγαλύτερη ακρίβεια μας δίνει αυτή η μέθοδος. Ένα τρίτο σημείο είναι η καλύτερη επαλήθευση. Χρήσιμο είναι να σημειώνουμε και την ώρα που παίρνουμε το στίγμα μας γιατί μας βοηθά στην μετέπειτα πορεία μας.
ΠΑΡΑΛΛΑΞΗ
Με τον όρο παράλλαξη εννοούμε τη νοητή κάθετη ευθεία στην πορεία μας. Την αναφέρουμε γιατί είναι η κοντινότερη απόσταση που θα βρεθεί το σκάφος από το σημείο που παραπλέει.
ΦΑΡΟΙ
Οι φάροι είναι συσκευές που εκπέμπουν φως τη νύχτα και βοηθούν τη νυχτερινή ναυσιπλοΐα. Κάθε φάρος έχει την ταυτότητά του ανάλογα με την περιοδικότητα και το χρώμα των φωτισμών του.
Κατηγορίες φάρων:
ΠΙΛΟΤΑΡΙΣΜΑ
Εκτός από την σταθερότητα του τιμονέματος, στο οποίο οφείλεται και η διατήρηση στην πορεία που έχουμε καθορίσει από πριν, πρέπει επιπλέον να γνωρίζουμε και ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της διαδρομής μας, όπως την μορφή της ακτής., τους λιμενοβραχίονες, το χρώμα και το μέγεθος των σημαντήρων που μπορεί να συναντήσουμε στο δρόμο μας κ.τ.λ. Είναι απαραίτητη η από πριν μελέτη του πλοηγού που μας δίνει όλα αυτά τα στοιχεία, όπως και τους κινδύνους της διαδρομής, έτσι ώστε να φτάσουμε με ασφάλεια στον προορισμό μας.
ΠΟΡΕΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
Σε περίπτωση που υπάρχουν εμπόδια ή επικίνδυνα σημεία στην πορεία μας, πορεία ασφαλείας είναι αυτή που αποφεύγει τα σημεία αυτά περνώντας περιμετρικά από αυτά. Για να το κάνουμε αυτό συμβουλευόμαστε ον πλοηγό.
Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν πρέπει να έχουμε πολύ εμπιστοσύνη στις παλιές εκδόσεις γιατί ο θαλάσσιος χώρος συνεχώς αλλάζει.