Του Τάσου Πορτοκάλογλου

Αφορμή για να γράψω αυτές τις σκέψεις είναι η συμπεριφορά των φίλων μου όταν γυρίζαμε από τις Σπέτσες όπου σαν Όμιλος είχαμε παραστεί στην ετήσια γιορτή του νησιού “Η πυρπόληση της Τούρκικης Αρμάδας”. Στην επιστροφή ένα από τα συνηθισμένα μπουρίνια του καλοκαιριού με άφθονη βροχή αρκετές αστραπές αέρα και υψηλό κυματισμό μας έκανε την ζωή δύσκολη.
Την άλλη μέρα η συζήτηση στο εντευκτήριο για τους κεραυνούς και τις αστραπές ήταν το πρώτο θέμα με απόψεις και γνώμες πολλές και διάφορες αλλά πολύ λίγο επιστημονικά τεκμηριωμένες.
Τι γίνεται λοιπόν όταν βρεθούμε σε μια τέτοια κατάσταση; πόσο κινδυνεύουμε; πως πρέπει να έχουμε εξοπλίσει το σκάφος μας; θα πρέπει όμως πρώτα για να απαντήσουμε σε όλα αυτά να γνωρίσουμε τον εχθρό.

Τι είναι και πως δημιουργείται ο κεραυνός.

Όταν υπάρχουν οι συνθήκες που δημιουργούν καταιγίδα, όπως υγρασία στην ατμόσφαιρα πολλή θερμότητα κλπ ο αέρας που στροβιλίζεται παρασύρει ιόντα από τα σύννεφα και από την επιφάνεια της γης ή της θάλασσας και έτσι δημιουργείτε συσσώρευση ηλεκτρικών φορτίων στα σύννεφα και φυσικά διαφορά δυναμικού μεταξύ των σύννεφων (συνήθως αρνητικά φορτισμένων ) και της ξηράς ή της θάλασσας φορτισμένης θετικά.
Ο αέρας που υπάρχει μεταξύ του σύννεφου και της θάλασσας είναι όπως γνωρίζουμε κακός αγωγός του ηλεκτρισμού και έτσι τα φορτία δεν μπορούν να κυκλοφορήσουν ώστε να εξουδετερωθούν, κατ αυτόν τον τρόπο η διαφορά δυναμικού συνεχώς αυξάνεται και παίρνει τιμές πάρα πολύ υψηλές, από 80 εκατομμύρια έως και 1 δισεκατομμύριο βολτ, για να πάρετε μια ιδέα αυτού του μεγέθους σκεφθείτε ότι η διαφορά δυναμικού στο μπουζί είναι περίπου 20 000 βολτ.
Όταν λοιπόν η διαφορά δυναμικού λάβει τόσο υψηλές τιμές γίνεται διάτρηση του αέρα και δημιουργείται ηλεκτρικός σπινθήρας.

Η διάτρηση του αέρα δεν είναι στιγμιαία.

Από το σύννεφο ξεκινά μια αρχική εκτόνωση η οποία λέγεται “εκτόνωση οδηγός” αόρατη, και προχωρεί με βήματα και ταχύτητα 100 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο προς την Γη.
Από την γη ξεκινά μια εκτόνωση με αντίθετη πολικότητα που ονομάζεται “εκτόνωσης ανάκλησης”. Την στιγμή που συναντιόνται οι δυο εκτονώσεις έχουμε τον κεραυνό.
Το φαινόμενο διαρκεί μερικές δεκάδες ή και εκατοντάδες του μικροδευτερολέπτου. Λόγω του σπινθήρα, ο αέρας θερμαίνεται, η θερμοκρασία σε κλάσματα του δευτερολέπτου ξεπερνά κατά πολλές φορές εκείνη της επιφάνειας του Ήλιου, συμπιέζεται και ισχυρές μάζες του μετατοπίζονται.
Η ισχυρή βροντή του κεραυνού δημιουργείτε από την διάσπαση του αέρα λόγω υψηλής θερμοκρασίας.
Η ένταση του ηλεκτρικού ρεύματος μπορεί να φθάσει τα 200.000 Αμπέρ αν και το 85% των κεραυνών έχουν εντάσεις μικρότερες των 60.000 Αμπέρ η διάρκεια της εκκένωσης είναι της τάξης των δεκάδων μsec, και το μήκος του τόξου πολλές φορές φθάνει και τα 10 km.

Φάσεις τυπικού Κεραυνού Σύννεφο – Γη
1) Εκτόνωσης οδηγός:τα ηλεκτρόνια αρχίζουν να κατεβαίνουν ζικ-ζακ από το σύννεφο. Αυτό διαρκεί 1/100 του δευτερόλεπτου.
2)Ενώ τα ηλεκτρόνια κατεβαίνουν, από το υψηλότερο σημείο της γης ξεκινούν θετικά φορτία.
3) Όταν συναντιόνται σε ένα ύψος περίπου 30-50 μέτρα αρχίζει να περνά ισχυρό ηλεκτρικό ρεύμα, στο κανάλι (πλατύ σαν ένα μολύβι)
4)Σε αυτό το σημείο ένα ισχυρότατο ρεύμα επιστροφής ανεβαίνει προς το σύννεφο με ταχύτητα 130 εκατομμύρια μέτρα το δευτερόλεπτο.

Η ισχύς λοιπόν ενός κεραυνού στην καλύτερη περίπτωση είναι (100 000 000 χ 60 000 = 6 000 000 000 K Watt ή 8.152.173.000 ίππους για όποιον καταλαβαίνει καλύτερα αυτή την μονάδα.
Η ενέργεια αυτή είναι ίση με αυτή που χρειάζονται 600 εκατομμύρια νοικοκυριά.
Δυστυχώς ακόμα δεν έχει βρεθεί τρόπος την ενέργεια αυτή να την αιχμαλωτίσουμε και να την αποθηκεύσουμε για τις ανάγκες μας.
Οι κεραυνοί βρίσκουν τον δρόμο με την λιγότερη ηλεκτρική αντίσταση προς την γη ο οποίος δεν συμπίπτει τις περισσότερες φορές με τον συντομότερο γεωμετρικά δρόμο, στην πορεία τους τίποτα δεν μπορεί να τους αντισταθεί αντίθετα όσο περισσότερα εμπόδια συναντούν τόσο περισσότερο καταστρέφουν. Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνουμε εμείς είναι να τον διευκολύνουμε να περάσει προσφέροντας του τον ευκολότερο δρόμο και τον ρόλο αυτό αναλαμβάνουν τα αλεξικέραυνα.

Κατά την πτώση ενός κεραυνού έχουμε την εμφάνιση

• Υπερθερμάνσεων (έως και 34.000 βαθμούς Κέλσιου)
• Ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων ,επαγωγικών ρευμάτων
• Ηλεκτροχημικών φαινομένων

Έως τώρα δεν υπάρχει κανένα σύστημα ώστε να αποφευχθεί η πτώση του κεραυνού, όταν έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες να πέσει, θα πέσει.
Σύμφωνα με τους ερευνητές ο κεραυνός μπορεί να εισχωρήσει στο ανθρώπινο σώμα από τα μάτια, τα αυτιά, την μύτη και το στόμα και να καταλήξει στην γη αφού διαπεράσει το νευρικό σύστημα και το αίμα. Η συνέπεια είναι το σταμάτημα της καρδιάς και των πνευμόνων, και ενώ η καρδιά μπορεί να επανέλθει μόνη της για τους πνεύμονες χρειάζεται τεχνίτη αναπνοή.
Εγκαύματα μπορούν να παρουσιασθούν στα σημεία εισόδου και εξόδου του κεραυνού καθώς και σε μέρει του σώματος που έρχονται σε επαφή με μεταλλικά αντικείμενα πχ σταυρουδάκια και αλυσίδες, ρολόγια κέρματα κλπ. Τις περισσότερες φορές το 70% όσων κτυπήθηκαν από κεραυνό με την κατάλληλη βοήθεια επανέρχονται χωρίς σοβαρές επιπτώσεις.

Η σημασία του αλεξικέραυνου

Ο σκοπός του αλεξικέραυνου είναι να παρέχει μια ελεγχόμενη δίοδο με όσο το δυνατόν μικρότερη αντίσταση ανάμεσα σε σύννεφο και γη ώστε να εξισορροπηθούν τα αντίθετα φορτία.
Το αλεξικέραυνο λοιπόν στην απλή του μορφή δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένας αγωγός του ηλεκτρισμού (καλώδιο) με την μια άκρη όσο το δυνατόν ψηλότερα και την άλλη συνδεδεμένη στην γη ή την θάλασσα, προσφέρει δε προστασία σε μια κυκλική περιοχή με διάμετρο όσο το ύψος του.

Θα πρέπει λοιπόν να εγκαταστήσουμε ένα αλεξικέραυνο στο φουσκωτό μας;

Όχι ακριβώς αλλά θα πρέπει να πάρουμε ορισμένα μέτρα αν και για αυτά θα πρέπει να αρχίσουν να προβλέπουν οι κατασκεύασες των Φουσκωτών. Αλλά πριν αναφέρω τα μέτρα θα πρέπει να λάβουμε υπ όψιν μας ότι όπως ανάφερα και παραπάνω ο κεραυνός είναι μια πολύ γρήγορη ηλεκτρική εκκένωση, ηλεκτρικά φορτία κινούνται από το σύννεφο προς την θάλασσα, με μεγάλη ταχύτητα. αλλά κίνηση φορτίων σημαίνει ηλεκτρικό ρεύμα και μάλιστα στην περίπτωση μας πολύ ισχυρό, όταν όμως υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα με επαγωγή δημιουργούνται αλλά ρεύματα, τα λεγόμενα επαγωγικά, σε αρκετά μεγάλη απόσταση από το σημείο που έπεσε ο κεραυνός. Θα πρέπει λοιπόν να τα λάβουμε και αυτά υπ όψιν μας.

Ποιες είναι λοιπόν αυτές οι προφυλάξεις;

Α) Πρέπει να γειώσουμε το roll Bar με ένα καλώδιο τουλάχιστον 16 καρέ το οποίο θα το βιδώσουμε από την μια μεριά σε μια βίδα που το στερεώνει στο σκάφος την δε άλλη άκρη σε ένα από τα μπουλόνια στήριξης της μηχανής ακολουθώντας τον συντομότερο δρόμο, η μηχανή είναι το μοναδικό μεταλλικό εξάρτημα σε συνεχή επαφή με την θάλασσα .
Στην περίπτωση πολυεστερικού roll Bar θα πρέπει να τοποθετήσουμε στο ψηλότερο σημείο του μια μεταλλική ακίδα 15 έως 20 εκατοστών η οποία μπορεί να χρησιμεύσει και σαν ιστός για μια σημαιούλα, η οποία όμως εσωτερικά θα ενώνεται με καλώδιο 16 καρέ σε μπουλόνι στήριξης της μηχανής.

Β) Θα πρέπει να γειώσουμε το μεταλλικό δοχείο καυσίμων αλλά και νερού με καλώδιο τουλάχιστον 10 καρέ και όχι με το καλωδιάκι των 1,5 καρέ όπως συνηθίζεται.

Γ) Επίσης γειωμένα πρέπει να είναι τα μεταλλικά μέρη της κονσόλας από τα οποία κρατιόμαστε, η άκρη της αλυσίδας που μένει στην βάρκα, η βάση του τιμονιού εάν αυτό είναι υδραυλικό, το σασί του VHF ο εργάτης της άγκυρας και ότι άλλο μεταλλικό αντικείμενο κάποιου όγκου ή επιφάνειας υπάρχει στο σκάφος.

Δ) Πάνω στο σκάφος με καταιγίδα δεν θα πρέπει να φοράμε, αλυσίδες, σταυρουδάκια, βραχιόλια, ρολόγια με μπρασελέ, ακόμα και δακτυλίδια. Όσο και αν φαίνεται παράξενο μπορεί να πυρακτωθούν από τα επαγωγικά ρεύματα και να μας προξενήσουν σοβαρά εγκαύματα.

Προστασία των ηλεκτρονικών του σκάφους

Τα όσα ανέφερα παραπάνω χρησιμεύουν για να βρίσκει ο κεραυνός εύκολη οδό προς την θάλασσα, αλλά δεν είναι ικανό να προστατέψει τα ηλεκτρονικά μας από υπερτάσεις έστω και αν βρίσκονται εκτός λειτουργίας .
Υπάρχουν εταιρίες στο εξωτερικό που ισχυρίζονται ότι έχουν συστήματα που προστατεύουν τα μηχανήματα αλλά πάντα μέχρι κάποιο βαθμό το δε κόστος θα πρέπει να είναι αρκετά υψηλό και δεν νομίζω ότι αξίζει τον κόπο για τα λιγοστά και σχετικά φτηνά ηλεκτρονικά μηχανήματα ενός φουσκωτού.

Η κεραία του VHF

Γνωρίζουμε ότι για να έχουμε την καλλίτερη απόδοση η κεραία πρέπει να βρίσκεται όσο το δυνατόν ψηλότερα αυτό φυσικά την κάνει ευάλωτη περισσότερο από κάθε άλλο εξάρτημα εκτεθειμένο σε ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις και δια μέσου αυτής το VHF μας.
θα πρέπει λοιπόν σε εξαιρετικές περιπτώσεις κακοκαιρίας να γειωθούν και τα δυο καλώδια της κεραίας από την μεριά εισόδου στο VHF, αυτό επιτυγχάνεται ξεβιδώνοντας τον κονέκτορα από το VHF και βιδώνοντας το σε ένα θηλυκό κονέκτορα γειωμένο.

Αλλά ας μη τα βλέπουμε όλα μαύρα,
ας εξετάσουμε λοιπόν τις πιθανότητες να δεχθούμε κεραυνό

Α) Από επίσημα στατιστικά στοιχεία οι περισσότερες καταιγίδες με κεραυνούς δημιουργούνται στις περιοχές μεταξύ των παραλλήλων 30 Νότιο και 30 Βόρειο, και οι περιοχές αυτές είναι εκτός της Ελλάδας

Β) Το καλοκαίρι στην Ελλάδα οι καταιγίδες με κεραυνούς είναι πολύ λίγες.

Γ) Οι κεραυνοί που πέφτουν στην ξηρά είναι δεκαπλάσιοι από αυτούς που πέφτουν στην θάλασσα.

Δ) Όπως γνωρίζουμε ο κεραυνός επιλέγει πάντα τον καλύτερο ηλεκτρικά δρόμο για να εκκενωθεί προς την θάλασσα και εδώ λοιπόν το φουσκωτό λόγω του μικρού του ύψους από την επιφάνεια της θάλασσας πλεονεκτεί απέναντι στα αλλά πλεούμενα, δεν διαθέτει τον τεράστιο μεταλλικό όγκο ενός πλοίου, ούτε το πανύψηλο κατάρτι ενός ιστιοπλοϊκού. Πάντα γύρο μας υπάρχει κάτι υψηλότερο ξεκινώντας από βράχους και βραχονησίδες (γιαυτο καλό είναι να ταξιδεύουμε σχετικά κοντά στην ξηρά), αλλά και από τα κύματα που μας περιβάλουν τα οποία σε όγκο αλλά πολλές φορές και σε ύψος είναι μεγαλύτερα.

Οι πιθανότητες λοιπόν ένα φουσκωτό να χτυπηθεί από κεραυνό στην θάλασσα είναι πάρα πολύ μικρές.

Φυσικά το να προλαμβάνεις είναι καλύτερο από το να γιατρεύεις, φίλαγε τα ρούχα σου για να έχεις τα μισά έλεγαν οι παλιοί, καλό λοιπόν είναι να μη ταξιδεύουμε όταν γνωρίζουμε ότι θα επικρατήσουν ακραίες καιρικές συνθήκες όχι και τόσο συχνές θα έλεγα για την Ελλάδα.Στην περίπτωση όμως που η καταιγίδα μας βρίσκει στο δρόμο καλό είναι, εάν δεν μπορούμε να προφυλαχθούμε σε ασφαλές μέρος, να απομακρυνόμαστε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
Για να υπολογίσουμε την απόσταση μας από την επερχόμενη καταιγίδα, θα πρέπει να πολλαπλασιάσουμε την διαφορά χρόνου μεταξύ Λάμψης και Βροντής με το 340 πχ εάν ο χρόνος μεταξύ Λάμψης και Βροντής είναι 10 δευτερόλεπτα έχουμε 10Χ340= 3.400 μέτρα.

Στην περίπτωση τώρα που η καταιγίδα μας βρίσκει στην παραλία θα πρέπει:

Α) Να απομακρυνθεί ο ένας από τον άλλο σε απόσταση το λιγότερο 3 μέτρα.

Β) Να απαλλαγούμε από ότι μεταλλικό αντικείμενο έχουμε πάνω μας και να το τοποθετήσουμε τουλάχιστον 100 μέτρα μακριά μας

Γ) Να καθόμαστε με ενωμένα και λυγισμένα τα πόδια και το κεφάλι να ακουμπά στα γόνατα.
Εάν έχετε τέντα με μεταλλικούς πασσάλους, θα πρέπει να τους απομακρύνεται και να τους πλαγιάσετε στην άμμο.

Κλείνοντας θα πρέπει για άλλη μια φορά να καθησυχάσω όσους κυκλοφορούν με φουσκωτό ότι ο κίνδυνος από τους κεραυνούς είναι πολύ μα πάρα πολύ μικρός.
Επίσης επειδή δεν ζούμε συνέχεια σε μια βάρκα σκέφτηκα ότι θα πρέπει να γνωρίζουμε πως να συμπεριφερόμαστε γενικά σε περίπτωση καταιγίδας

Ο κεραυνός είναι πάντα επικίνδυνος ακόμα και όταν δεν μας χτυπά απ ευθείας αλλά πέφτει σχετικά κοντά μας.
Το ρεύμα του κεραυνού δεν μπαίνει απ ευθείας στο έδαφος όπως πιστεύεται αλλά επιπλέει στην επιφάνια και η ένταση του μειώνεται όσο μεγαλώνει η απόσταση από το σημείο της πτώσης του.

Εάν απομακρυνόμαστε από το σημείο πτώσης με μεγάλα βήματα, υπάρχει κίνδυνος να υποστούμε μυϊκά προβλήματα ή και κατάγματα των οστών από την διάφορα δυναμικού που προκαλείται μεταξύ των ποδιών μας γι αυτό τον λόγο βήματα όσο το δυνατόν μικρότερα και αργά.(Τα μεγάλα τετράποδα κινδυνεύουν πολύ περισσότερο λόγω της απόστασης των ποδιών τους)

Μερικές ακόμα συμβουλές προστασίας από κεραυνό.

Στο σπίτι

Στο σπίτι υπάρχουν αγωγοί που μπορούν να μεταφέρουν το κεραυνό από έξω μέσα, αυτοί είναι η κεραία της τηλεόρασης, τα τηλεφωνικά καλώδια και η ηλεκτρική και υδραυλική εγκατάσταση.
Με αυτά στο μυαλό πρέπει σε περίπτωση καταιγίδας.

• Να σβήσουμε την τηλεόραση και να βγάλουμε την πρίζα και την κεραία
• Να αποφύγουμε την επαφή με βρύσες ή σωλήνες και να μη κάνουμε μπάνιο
• Να μη μεταχειριζόμαστε ηλεκτρικές συσκευές
• Να μη τηλεφωνούμε παρά μόνο σε μεγάλη ανάγκη (το κινητό είναι ακίνδυνο) Στο αυτοκίνητο

Το αυτοκίνητο είναι ένα καλό καταφύγιο γιατί κατά κάποιο τρόπο είναι μεταλλικός κλωβός Faraday
πρέπει να θυμόμαστε όμως

• Να κλείνουμε καλά πόρτες και παράθυρα.
• Να μη ακουμπάμε μεταλλικά μέρη ή το ραδιόφωνο.

Στο Βουνό

Το Βουνό λόγω του ύψους είναι το μέρος με της περισσότερες πιθανότητες για κεραυνούς.
Θα πρέπει:

• Πρώτου την εκδρομή να παίρνουμε μετεωρολογικό δελτίο
• Εάν μας αιφνιδιάσει η καταιγίδα θα πρέπει να κατεβούμε όσο το δυνατόν χαμηλότερα και να βρούμε κλειστό και σίγουρο καταφύγιο.
• Εάν παραμείνουμε στην ύπαιθρο θα πρέπει να είμαστε μακριά από δένδρα και υψώματα και να καθόμαστε διπλωμένοι με τα πόδια κλειστά και το κεφάλι στα γόνατα.

Στο Πάρκο

• Μακριά όσο το δυνατόν από τα δένδρα.
• Προσπαθήστε να βρείτε καταφύγιο κλειστό
• Εάν δεν βρείτε καθίστε διπλωμένοι με τα πόδια κλειστά και το κεφάλι στα γόνατα.
• Εάν είστε με ποδήλατο κατεβείτε και αφήστε το ποδήλατο μακριά.

Στο κάμπινγκ

• Παραμείνετε μέσα σε τροχόσπιτο ή αυτοκίνητο
• Βγείτε από την σκηνή διαφορετικά καθίστε μακριά από μεταλλικά μέρη. Οι καινούργιες σκηνές τύπου Ιγκλού είναι ακίνδυνες.
• Μη ψαρεύεται με καλάμι.