Όταν αποφάσισα να γράψω ένα οδοιπορικό για ένα νησί που μου αρέσει, δυσκολεύτηκα πολύ για να το επιλέξω. Όταν έχεις ταξιδέψει σε όλα τα νησιά και στα περισσότερα περισσότερο από μια φορά η επιλογή είναι ακόμα πιο δύσκολη γιατί καθένα έχει να σου προσφέρει κάτι διαφορετικό. Είναι σαν τον γονιό που αγαπά όλα του τα παιδιά και δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει, υπάρχουν όμως και κάποιες αδυναμίες. Γενικότερα η περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου και ιδιαίτερα τα Δωδεκάνησα είναι η αδυναμία μου. Καθένα έχει κάτι ξεχωριστό αλλά αυτό που είναι στην καρδιά μου και στην καρδιά της γυναίκας μου είναι η Κάρπαθος. Ένα νησί άγνωστο για τους περισσότερους Έλληνες και φανατικός προορισμός για τους ξένους. Πολύ δύσκολα φτάνει κανείς στο νησί αυτό με το πλοίο της γραμμής που κάνει πάνω από 20 ώρες αλλά και με αεροπλάνο αν θέλεις να πας πρέπει η πτήση σου να γίνει μέσω Ρόδου. Ένα νησί που βρίσκεται στο μέσον της πιο δύσκολης θάλασσας στη χώρα μας, στο Καρπάθιο που μόνο στο άκουσμά του προκαλεί δέος σε όσους ταξιδεύουν στη θάλασσα εκεί όπου εκτονώνεται και η θάλασσα Ρόδου, το Ικάριο και το ανατολικό και δυτικό Κρητικό πέλαγος. Ένα νησί που δύσκολα προσεγγίζεται , γίνεται πόθος, ότι είναι απομονωμένο από τον σύγχρονο τρόπο ζωής είναι μυστήριο, όπου η παράδοση είναι ζωντανή ως τις μέρες μας είναι μοναδικό, όπου οι κάτοικοι σε αντιμετωπίζουν με ανθρωπιά είναι ζεστό. Η Κάρπαθος είναι ένα μακρόστενο νησί , σαν μια γέφυρα ανάμεσα στην Κρήτη και τη Ρόδο, με πολύ ψηλά βουνά, με μήκος γύρω στα 40 χιλ και πλάτος από 3 έως 8 χιλ.. Ακόμα και οι σύγχρονοι οδικοί ηλεκτρονικοί χάρτες δεν δίνουν οδική πρόσβαση από τα Πηγάδια που είναι το κεντρικό λιμάνι της Καρπάθου, στην Όλυμπο μιας και ο δρόμος που περνά μέσα από ψηλά βουνά είναι σαν το γεφύρι της Άρτας που χρόνια τώρα κατασκευάζεται και ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί. Αυτός είναι και ο λόγος και είναι από τα ελάχιστα νησιά που τα πλοία της γραμμής κάνουν στάση και στα Πηγάδια και στο Διαφάνι, το επίνειο της Ολύμπου που βρίσκεται σε απόσταση 9 χιλ. Δυο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι στο ίδιο νησί. Το νότιο που είναι το τουριστικό μέρος με τις αμέτρητες παραλίες και την πρωτεύουσα και το βόρειο με την διαφορετική Όλυμπο και το Διαφάνι. Ένα νησί που απέχει από το Λαύριο γύρω στα 220 μίλια Έχουμε επισκεφτεί πολλές φορές το νησί με τη γυναίκα μου ταξιδεύοντας μόνοι μας.
Αλλά ας κάνουμε μια μικρή εξερεύνηση στο νησί δίνοντας βαρύτητα στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Η Νότια Κάρπαθος
Τα Πηγάδια, το κεντρικό λιμάνι που είναι και η πρωτεύουσα, βρίσκεται ανατολικά στο νότιο τμήμα του νησιού. Μια πόλη χωρίς χρώμα, άναρχα δομημένη με ένα εκπληκτικό κτίριο που στεγάζεται το Επαρχείο. Εδώ βρίσκεται η εμπορική αλλά και η τουριστική κίνηση ιδιαίτερα τα βράδια όταν κατακλύζεται από τουρίστες. Πρόσφατα λειτουργεί και μια μαρίνα υπό την εποπτεία του Δήμου με ιδιαίτερο πρόβλημα στον ανεφοδιασμό με βενζίνη.
Όλο το νότιο τμήμα του νησιού είναι τουριστικά αξιοποιημένο μιας και διαθέτει αμέτρητες αμμώδεις παραλίες και παραλιακούς οικισμούς σαν το Λακί, την Αρκάσα ή το Φοινίκι με το γραφικό ψαρολίμανο. Βεβαίως και τα ορεινά της χωριά είναι πολύ γραφικά όπως οι Μενετές. Βόρεια των Πηγαδιών είναι πολύ γραφικά χωριά χτισμένα στις πλαγιές καταπράσινων βουνών σαν τον Όθο, τη Βολάδα και το Απέρι με μια χαρακτηριστική αρχιτεκτονική και κεραμωτές στέγες. Χωριά που δεν πρέπει να παραλείψει να επισκεφτεί κανείς με όχημα που είναι απαραίτητο να ενοικιάσει αν θέλει να δει το νησί. Από το λιμάνι ξεκινά βόρια μια συνεχόμενη παραλία μήκους 3 χιλιομέτρων για όσους δεν θέλουν να απολάυσουν τη θάλασσα κάνοντας μεγάλες διαδρομές. Συνεχίζοντας όμως βόρεια αρχίζει η μαγεία των παραλιών. Μικρές παραλίες που σχηματίζονται σε μικρούς κόλπους και γύρω πανύψηλα πεύκα και καταγάλανα νερά. Πρώτη η Αχάτα, συνέχεια η Κυρά Παναγιά με το χαρακτηριστικό εκκλησάκι με τον κόκκινο τρούλο ή η Απέλλα με την εκπληκτική αμμώδη παραλία και πολλές άλλες λιγότερο ή περισσότερο γνωστές. Η Ανατολική αυτή πλευρά του νησιού προστατεύεται από βοριάδες αλλά κατεβαίνουν δυνατές σπιλιάδες από τα απόκρημνα βουνά. Χρειάζεται προσοχή στην πλεύση γιατί κοντά στις ακτές υπάρχουν αβαθείς πλάκες και αν κανείς απομακρυνθεί πολύ από τις ακτές συναντά πολύ μεγάλο κυματισμό. Τελευταία κατοικημένη παραλία με μικρό λιμανάκι του Αη Νικόλα κάτω από το ορεινό χωριό Σπόα. Μεγάλη προσοχή χρειάζονται κάποιες ξέρες μακριά από τη στεριά. Από εδώ μέχρι το Διαφάνι ξεκινούν αμέτρητες ερημικές παραλίες οι περισσότερες χωρίς πρόσβαση από τη στεριά , ιδανικές για ψάρεμα, για ναυτικό camping.
Στο Διαφάνι, το επίνειο της Ολύμπου
Το Διαφάνι είναι το επίνειο της Ολύμπου και το δεύτερο εμπορικό λιμάνι της Καρπάθου. Στο μέσον του λιμανιού μια προβλήτα για τα ημερόπλοια που έρχονται από τα Πηγάδια, αριστερά και δεξιά της προβλήτας μια εκπληκτική παραλία με πλακοβότσαλα, νότια η προβλήτα που δένουν τα πλοία της γραμμής και από πίσω το λιμάνι με λιγοστές θέσεις επάνω στην προβλήτα και όλες κατειλημμένες συνήθως από ψαροκάικα και όλο το υπόλοιπο λιμάνι γεμάτο πέτρες που δεν επιτρέπουν στα σκάφη την προσέγγιση. Βόρεια πρόσφατα έγινε μια προβλήτα με μεγάλες πέτρες που συνήθως δένουν μικρές βάρκες και πίσω από την παραλία εκτείνεται ο μικρός οικισμός του Διαφανίου και ψηλά στο βουνό οι ανεμόμυλοι.
Το μάτι σου πρώτα πέφτει στις τοιχογραφίες στην εξωτερική όψη του Ραχατ καφέ, μπροστά στην προβλήτα που στην σκεπή έχει μια παράσταση από το χωριό με το καμπαναριό και μια γυναίκα να αποχαιρετά τον άντρα της που ταξιδεύει έχοντας στα πόδια της τα δυό μικρά της παιδιά. Τα κάγκελα από το μπαλκόνι έχουν εκπληκτικές παραστάσεις με οικόσημο και κάτω από το μπαλκόνι δυο τοιχογραφίες, που διαφορετική παράσταση βλέπεις από μακριά και διαφορετική όταν πλησιάσεις φτιαγμένα από τον Βασίλη Χατζιβασίλη, που τον θεωρούν ως τον «Θεόφιλο των Δωδεκανήσων» . Στη μια παράσταση φαίνεται το πρόσωπο μιας Ολυμπίτισσας και πλησιάζοντας βλέπεις πολλές Ολυμπίτισσες που φουρνίζουν. Στην δεύτερη παράσταση φαίνεται το κεφάλι ενός άντρα και πλησιάζοντας βλέπεις τρεις άνδρες καθισμένους κάτω από δέντρο σε καφενείο.
Αμέσως πιο κάτω ένα σιντριβάνι με 12 αναπαραστάσεις από τις εργασίες των κατοίκων της Ολύμπου κατά τη διάρκεια του έτους και ρητά επώνυμων ανθρώπων της τέχνης, φτιαγμένο πριν 7 χρόνια από τον ζωγράφο και γλύπτη Γιάννη Χατζηβασίλη. Να σταθούμε μπροστά στο ομοίωμα μιας γυναίκας που φορώντας την τοπική φορεσιά ατενίζει στη θάλασσα περιμένοντας τους δικούς της.
Ενδιάμεσα θα συναντήσεις πολλές γυναίκες ντυμένες με την χαρακτηριστική τους φορεσιά λευκό φουστάνι με μια ποδιά στη μέση και μαντήλι στο κεφάλι είτε να πηγαίνουν για ψάρεμα, είτε να δουλεύουν στα καταστήματα είτε να κουβαλάνε λαμαρίνες με ψωμί για να τα ψήσουν σε ένα από τους 5 κοινοτικούς ξυλόφουρνους. Η τοπική φορεσιά των γυναικών παραμένει μέχρι και σήμερα ένα ισχυρό στοιχείο της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας αυτού του τόπου. Μια στάση απαραίτητα στο παραδοσιακό καφενείο της Κανιώ απέναντι από την προβλήτα, για να απολαύσεις ελληνικό καφεδάκι συνοδευόμενο από γλυκό του κουταλιού κάτω από τον ίσκιο ενός αρμυρικιού. Ώρες ατέλειωτες να κουβεντιάζεις μαζί της αλλά και με άλλους κατοίκους. Σε καφενείο στο χωριό πολλά έχεις να ακούσεις και η Κανιώ πολλά να εξιστορήσει μιας και γεννημένη το 1942, από μικρή δούλευε στο καφενείο του πατέρα της και το λειτουργεί ακούραστη και μόνη της καθημερινά χωρίς καμιά διακοπή από το πρωί ως αργά το βράδυ.
Πολλά τα ταβερνάκια που μπορείς να απολαύσεις ξεχασμένες γεύσεις από ντόπια κρέατα, τυριά και ολόφρεσκα ψάρια. Αν είσαι τυχερός σε κάποιο ταβερνάκι σαν του Μιχάλη, μπορείς να ακούσεις Καρπαθιώτικες μαντινάδες από 3χορδη Ολυμπίτικη λύρα που στο δοξάρι της λύρας είναι κρεμασμένα κουδουνάκια και συνήθως συνοδεύεται και από λαούτο.
Στο Διαφάνι παρόλο που είναι και το πιο πυκνοκατοικημένο σημείο της βόρειας Καρπάθου, δεν θα βρείτε βενζινάδικο, super market, ζαχαροπλαστείο, φούρνο, ενοικιάσεις αυτοκινήτων και ότι άλλο μπορεί να προσφέρει μια σύγχρονη παραλιακή πόλη. Έχει όμως πολλούς Ανθρώπους με «Α» κεφαλαίο, και μπορείς να τους συναντήσεις και να γνωριστείς μαζί τους στα καφενεία και στις ταβέρνες. Μπορεί να δυσκολευτεί κάποιος να φτάσει ιδιαίτερα από τη θάλασσα και μάλιστα να μην βρει εύκολα και χώρο στην προβλήτα για να δέσει αλλά όλο και κάποιος θα βρεθεί για να τον βοηθήσει.
Στην ανεμόεσσα , κατά τον Όμηρο Όλυμπο
Η Όλυμπος απέχει 8 χιλιόμετρα από το Διαφάνι και είναι καλό να πάει κανείς την ώρα που δεν έχουν φέρει ακόμα τον κόσμο τα ημερόπλοια ή το απόγευμα. Στη στροφή του δρόμου ξεπροβάλει η Όλυμπος κάτω από τον βουνό του προφήτη Ηλία. Το μόνιμο σύννεφο που συνήθως στέκεται στην κορυφή του βουνού που πολλές φορές κατεβαίνει μέχρι και το χωριό σου επιβεβαιώνει ότι είναι η Όλυμπος. Κατά μήκος της κορυφογραμμής είναι χτισμένοι οι γραφικοί ανεμόμυλοι και τα σπίτια συνωστίζονται γύρω από την εκκλησία που βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο. Τα σπίτια γαντζωμένα στο βράχο, μικρά χρωματιστά και τετραγωνισμένα, κοντά το ένα στο άλλο και όσο απομακρύνονται αραιώνουν, καθένα σε διαφορετικό ύψος για να μην κρύβει κανένα τη θέα του άλλου. Μια εντυπωσιακή εικόνα μιας ορεινής καστροπολιτείας.
Περπάτημα στα στενά πετρόχτιστα καλντερίμια του χωριού, είναι ένα πραγματικό ταξίδι στο παρελθόν, λες και ο χρόνος σταμάτησε στην εποχή του Βυζαντίου, τότε όταν χτίστηκε ο οικισμός. Πριν οι κάτοικοι έμεναν σε παράλιους οικισμούς με κέντρο την αρχαία Βρυκούντα και αναγκάστηκαν να χτίσουν τα σπίτια τους στα κακοτράχαλα βράχια, ψάχνοντας καταφύγιο από τις πειρατικές επιδρομές. Η Όλυμπος, ακολουθεί δικό της δρόμο ανάπτυξης και είναι σαν να μην το έχει αγγίξει ο χρόνος και οι κάτοικοι ακολουθούν τις παραδόσεις όσο σε κανένα άλλο Ελληνικό νησί. Η παράδοση στο νησί δεν είναι μουσειακό είδος που το παρουσιάζουν σε εκδηλώσεις αλλά καθημερινός τρόπος ζωής. Φτάνοντας στον τόπο αυτό, θα σε εντυπωσιάσουν οι πλουμιστές Καρπαθιώτικες στολές που φοράνε όλες οι μεγάλες αλλά και πολλές νέες γυναίκες. Οι καθημερινές φορεσιές αποτελούνται από λευκές πουκαμίσες, μαύρες μαντίλες και από μέσα φορούν βράκες . Η γιορτινή τους φορεσιά που πολλές τη φοράνε καθημερινά στην Όλυμπο είναι πολύχρωμες και πλουμιστές, καβάι όπως τις λένε και αποτελείται από μαντήλα (κεφαλόδεσμο) λευκή ή μαύρη με πλουμιστά κόκκινα και πράσινα κεντήματα στο κεφάλι , εσωτερικά λευκή πουκαμίσα με κεντίδια, και εξωτερικά μαύρο μακρύ πανωφόρι με κεντίδια και γύρω από τη μέση μια μακριά ποδιά κεντημένη και στα πόδια τους φοράνε τα παραδοσιακά «στιβάνια», όλα κατασκευασμένα με πολλή τέχνη. Σαν νυφιάτικο έχουν το «σακοφούστανο» και αντί για στιβάνια φοράνε νυφικές παντόφλες .
Το μάτι σου θα σταθεί στα χρωματιστά τσιμεντένια κάγκελα με παραστάσεις, χρωματιστές πόρτες με τα αρχικά γράμματα του ιδιοκτήτη σκαλισμένα επάνω από την είσοδο των σπιτιών. Πολυάριθμα τα μαγαζάκια με παραδοσιακά αλλά και «κινέζικα ενθύμια», με πωλητές αποκλειστικά γυναίκες . Πολλές από αυτές ιδιαίτερα οι ηλικιωμένες κεντούν πλουμιστές στολές, υφαίνουν σε αργαλειούς και σερβίρουν ή μαγειρεύουν ή φουρνίζουν στα εστιατόρια. Τα αυστηρά χαρακτηριστικά των προσώπων τους ανεξάρτητα ηλικίας είναι ένα με τα άγρια βράχια και σε παραπέμπουν σε «Δωρικές μορφές», με χαρακτηριστική τη σωσία της Ειρήνης Παπά που βρίσκεται σε ένα από τα πρώτα καταστήματα. Οι γυναίκες εδώ είναι ίσως οι πιο φωτογραφημένες γυναίκες της Ελλάδας. Ακούς να μιλάνε με μια εντελώς διαφορετική διάλεκτο, που έχει στοιχεία δωρικής διαλέκτου. Συναντάς τον «στιβανοποιό» της Καρπάθου, τον Γιάννη Πρεάρη που φτιάχνει τις Καρπαθιώτικες μπότες τα στιβάνια, τις μπότες των κοριτσιών για τα πανηγύρια και τις γιορτές.
Αξίζει να επισκεφτείς το λαογραφικό μουσείο του Γιάννη Χατζηβασίλη, με έργα του πατέρα του Βασίλη, του λαϊκού ζωγράφου που έχει χαρακτηριστεί ως ο νεότερος Θεόφιλος του Αιγαίου. Γεννημένος στην Όλυμπο, άντλησε τα θέματά του από την ζωή της Κάσου και της Καρπάθου και τα αποτύπωσε σε πίνακες σε τοίχους αλλά και σε εκκλησιές. Ο γιός του Γιάννης, συνεχίζοντας την παράδοση από τον πατέρα του ως λαϊκός ζωγράφος και θέλοντας να διασώσει και να αναδείξει τον λαϊκό πολιτισμό της περιοχής, μετά τον θάνατο του πατέρα του, μετέτρεψε το πατρικό τους σπίτι σε λαογραφικό μουσείο και παρουσιάζει στους επισκέπτες τα έργα του πατέρα. Στο μουσείο μπορεί κανείς να βρει και ένα πλούσιο αρχειακό υλικό με βίντεο και φωτογραφίες των τριάντα τελευταίων χρόνων από τη ζωή, τις εργασίες, τις γιορτές και τα πανηγύρια αλλά και μαρτυρίες γυναικών της περιοχής.
Τα βήματά σας θα σας οδηγήσουν στο κέντρο του χωριού στην πλατεία, εκεί όπου συγκεντρώνονται οι κάτοικοι σε κάθε χαρά ή λύπη. Επιβλητική η είσοδος της βυζαντινής εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με μια εκπληκτική ανάγλυφη παράσταση στη βάση του καμπαναριού. Εσωτερικά αξίζει να θαυμάσει κανείς το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο και τις τοιχογραφίες που ανάγονται στην εποχή της Τουρκοκρατίας.
Συνεχίζοντας φθάνεις μέχρι του μύλους που βρίσκονται στην δυτική πλευρά και βλέπεις τα σπίτια γαντζωμένα στην άγρια και απότομη πλαγιά, με τα μπαλκόνια στολισμένα με γεράνια και το Καρπάθιο από κάτω να βρυχάται. Αρχέτυπη και αγέρωχη δεν επιτρέπει σε κανέναν να ταράξει την ησυχία της, και περπατώντας μόνοι σας στα στενά σκαλοπάτια να αισθάνεστε σαν «Ολύμπιοι θεοί». Κάποιοι από τους μύλους, σαν του Γεωργακάκη, λειτουργούν και αλέθουν σιτάρι.
Κουρασμένος από το περπάτημα απαραίτητο είναι να σταθείς σε ένα εστιατόριο και να απολαύσεις Καρπαθιώτικες νοστιμιές, όπως γλιστρίδα ,κολοκυθοανθούς με τυρί, χειροποίητες μακαρούνες με στάκα από την Κάσο , νόστιμους κολοκυθοκεφτέδες και πολύ νόστιμα τοπικά τυριά και βέβαια συνοδευόμενα από ολόφρεσκο χειροποίητο ψωμί με αλεύρι από τον μύλο μόλις θα έχει βγει από τον ξυλόφουρνο.
Στην Όλυμπο ο εορτασμός το Πάσχα είναι ξεχωριστός, ξεκινά από τον επιτάφιο που πέρα από τα αγριολούλουδα κρεμάνε και φωτογραφίες όσων χάθηκαν στη χρονιά που πέρασε. Την ώρα της αποκαθήλωσης οι γυναίκες λύνουν τα μαλλιά τους και αρχίζουν τα μοιρολόγια, σκηνές που σε παραπέμπουν σε αρχαία ελληνική τραγωδία. Το Μ. Σάββατο ετοιμάζουν το «βυζαντί» , γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια που το βάζουν στον παραδοσιακό Καρπάθιο φούρνο, και στη συνέχεια τον σφραγίζουν με πηλό και λάσπη και σιγοψήνεται μέχρι ανήμερα του Πάσχα , που το ανοίγουν και ξεκινούν γλέντι και χορούς μέχρι την Τρίτη μέρα του Πάσχα. Δεν θα μπορούσε βέβαια να απουσιάσει και το «δικαστήριο ανήθικων πράξεων» μια σατιρική αναπαράσταση δίκης, που γίνεται την Καθαρά Δευτέρα. Η εορτές κορυφώνονται την «Λαμπρή Τρίτη» με την περιφορά εικόνων από τις εκκλησίες σε όλο το χωρίο, σε όλα τα ξωκλήσια αλλά και στο νεκροταφείο όπου οι κοπέλες προσφέρουν γλυκά στους νεκρούς. Η εκδήλωση καταλήγει σε γλέντι στην πλατεία με τους μουσικούς να στέκονται επάνω σε τραπέζια στο κέντρο της πλατείας και σε τρεις σφικτούς κύκλους ο χορός. Στον εσωτερικό κύκλο οι άνδρες, οι γυναίκες τον μεσαίο και οι χορευτές τον εξωτερικό τρίτο κύκλο. Αλλά και το 15Αυγουστο γίνεται μεγάλο πανηγύρι που κρατάει τρείς μέρες, μόνο που δεν επιτρέπουν στους επισκέπτες το χορό. Εδώ στρώνονται τραπέζια και μαζεύονται όλοι οι Ολυμπίτες και οι λιλιπούτειες Ολυμπίτισσες με τις πολύχρωμες φορεσιές με διπλές σειρές φλουριά και φανταχτερά μαντήλια και τρώνε, πίνουν και χορεύουν την «Καρπαθιώτικη σούστα» και άλλους χορούς. Συγκεντρώνονται τα ξενιτεμένα παιδιά ζουν στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Ρόδο αλλά και στην Αυστραλία και την Αμερική. Μας εξήγησαν ο λόγος της μετανάστευσης ήταν ένα πανάρχαιο έθιμο που έδινε όλη την περιουσία στον πρωτότοκο γιο ή κόρη, αναγκάζοντας τα υπόλοιπα παιδιά να αναζητήσουν καλύτερη μοίρα στην ξενιτιά. Ο λόγος ήταν ότι δεν ήθελαν να μοιράσουν την περιουσία σε πολλά μικρά κομμάτια, αλλά να τα πάρει το πρώτο παιδί και τα υπόλοιπα να δουλεύουν σε αυτόν. Παρόλο που οι γυναίκες έπαιζαν κυρίαρχο ρόλο στην οικογένεια, κάνοντας συγχρόνως και πολλές αγροτικές εργασίες στα γλέντια οι άντρες κάθονταν στα τραπέζια και οι γυναίκες όρθιες από πίσω.
Στα Παλάτια της Σαρίας
Βόρεια της Καρπάθου και σε απόσταση λίγων μέτρων είναι ένα άλλο νησάκι η Σαρία. Περνώντας τον πορθμό που βρίσκεται 4 μίλια βόρεια από το Διαφάνι, φθάνετε στην ανατολική πλευρά της Σαρίας που προστατεύεται από του βοριάδες. Πολύ ψηλά βουνά και απόκρημνα βράχια που εναλλάσσονται με κρυφούς αμμουδερούς κόλπους και η πρώτη παραλία που συναντάμε η Πύλα , βρίσκεται κάτω από κάθετα βράχια , αμέσως μετά τα Παλάτια. Εδώ συνήθως δένει στο ντοκάκι ο καπετάν Γιώργης, δάσκαλος στο επάγγελμα, που το καλοκαίρι εκτελεί δρομολόγια με το καΐκι του στη Σαρία και τις άλλες παραλίες, ξεναγώντας ταυτόχρονα τους επισκέπτες. Πίσω από την παραλία καμιά δεκαριά μεγάλα αρμυρίκια προσφέρουν σκιά σε όσους θέλουν να καθίσουν στα ξύλινα τραπεζάκια. Και αν σηκώσεις τα μάτια σου πιο ψηλά θα δεις ψηλά και απόκρημνα βράχια, με μεγάλες σπηλιές και στην κορυφή φαίνεται ο τρούλος από το εκκλησάκι του Αγίου Ζαχαρία. Ένα ιδιαίτερα δύσβατο και ανηφορικό μονοπάτι σε οδηγεί στο εκκλησάκι που αξίζει τον κόπο να το ανέβει κανείς πολύ πρωί, για να δει από ψηλά όλη τη Σαρία αλλά και την Κάρπαθο. Ανεβαίνοντας ένα μικρό μονοπάτι επάνω από την παραλία στα Παλάτια, βρίσκεσαι σε έναν οικισμό από ερείπια πετρόχτιστων σπιτιών με θολωτές οροφές που θυμίζουν αραβικά κτίσματα, χτισμένα από Σαρακηνούς πειρατές. Είναι τα περίφημα Παλάτια της Σαρίας, που έμεναν Άραβες και τα είχαν ως ορμητήρια για να οργώνουν με τα πλοία τους την ευρύτερη περιοχή. Κατά τους αρχαιολόγους στη Σαρία βρισκόταν η Δωρική Νίσυρος, μια από τις τέσσερις αρχαίες πόλεις που υπήρχαν στην Κάρπαθο. Στη δυτική πλευρά βρίσκεται το εγκαταλελειμμένο πλέον χωριό Άργος που παλαιότερα είχαν τα μιτάτα τους κτηνοτρόφοι. Τώρα όμως η περιοχή έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα Natura και τα ζώα ζουν ελεύθερα μαζί με σπάνια πουλιά σαν το σπάνιο «γεράκι ελεονώρας», ή τον «Σπιζαετό».
Βορειότερα από τα παλάτια βρίσκεται ο κόλπος της Αλιμούντας, απόλυτα προστατευμένος από βοριάδες, ιδανικό σημείο και για ναυτικό camping σε τυρκουάζ νερά.
Στο Τρίστομο
Για να πάει κανείς στο Τρίστομο που βρίσκεται ΒΔ της Καρπάθου, πρέπει να περάσει τον πορθμό με μεγάλα ρεύματα και ικανοποιητικό βάθος που το φάρδος του δεν ξεπερνά τα 80 μέτρα και χωρίζει την Κάρπαθο με τη Σαρία, αν βεβαίως έχει καλό καιρό γιατί δυτικά σκάει το κύμα που κατεβάζει το Καρπάθιο. Βγαίνοντας θα συναντήσετε στη μέση του πορθμού έναν μεγάλο βράχο που πολλοί ακόμα ηλεκτρονικοί χάρτες τον απεικονίζουν σε άλλο σημείο βόρεια και κοντά στην ακτή. Μετά από ½ μίλι νότια, θα βρεθείτε στο Τρίστομο, ένα βαθύ φυσικό λιμάνι με φύλακες δυο βραχονησίδες στην είσοδο που δημιουργούν τρεις εισόδους. (Ν 35ο 49΄15 Ε 27ο 12΄16) Περνώντας για μεγαλύτερη ασφάλεια από τον νότιο, εκεί που βρίσκεται και ο φάρος (προσοχή πολλοί ηλεκτρονικοί χάρτες δεν έχουν ακόμα ενημερώσει την ύπαρξη δυο νησιών στην είσοδο του κόλπου), λες και τώρα φύτρωσαν, παρόλο που τους έχω στείλει ενημέρωση πριν αρκετά χρόνια).. Ένας κόλπος με βάθος τα 1500 μέτρα και πλάτος τα 300. Εδώ παλιά ήταν το λιμάνι της αρχαίας Βρυκούντας και αργότερα καταφύγιο των πειρατών. Τα τελευταία χρόνια επί Ιταλικής κατοχής ήταν Ναύσταθμος και ακόμα σώζονται τα ερείπια των μεγάλων κτιρίων. Είναι γνωστό καταφύγιο σε κάθε ναυτικό που ταξιδεύει στην περιοχή, όταν το Καρπάθιο δείχνει τα δόντια του να βρει ένα σημείο να απαγκιάσει. Ενταγμένο στο σχέδιο Natura, έχει απαγορευθεί το ψάρεμα και έχει γίνει τόπος αναπαραγωγής ψαριών και ιδιαίτερα κεφαλόπουλων. Δένετε μπροστά στο εκκλησάκι του Πανορμήτη με την κοκκινωπή θολωτή οροφή, σε ένα κιονόκρανο που δηλώνει την ύπαρξη αρχαίου ναού, με τα νερά πολλές φορές να βγαίνουν επάνω στην προβλήτα. Δίπλα λιγοστά σπιτάκια που πρόσφατα άρχισαν να ανακαινίζονται. Θα σε καλωσορίσει και θα σας ξεναγήσει το ζευγάρι από το Διαφάνι που μένει μόνιμα στο μέρος εκτρέφοντας ζώα. Είναι ένα ασφαλές σημείο για να διανυκτερεύσει κανείς στο σημείο αυτό με το σκάφος του, απολαμβάνοντας την απόλυτη ηρεμία και ησυχία, με τους ήχους των ζώων και παρατηρώντας τον διαυγή έναστρο ουρανό που δεν εμποδίζεται με φώτα, συντροφιά με τον άνθρωπο που αγαπάτε.
Επίλογος
Η Κάρπαθος εάν τη ζήσεις και έρθεις σε επαφή με τους κατοίκους θα χωθεί βαθιά μέσα στην καρδιά και την ψυχή σας. Στο νησί αυτό βρίσκουμε όλα σε υπερθετικό βαθμό. Την παράδοση αναλλοίωτη από το χρόνο, την υπέροχη φύση, τις μοναδικές παραλίες με κρυστάλλινα νερά, αλλά και τον ιδιαίτερα μεγάλο και επικίνδυνο κυματισμό. Το μοναδικό νησί της Ελλάδας που ζει ακόμα στο παρελθόν, με τα αρχέγονα έθιμα να είναι η σημερινή πραγματικότητα. Θα σας δοθεί η ευκαιρία να κάνετε ένα ακόμα ταξίδι στο χρόνο, να μεταφερθείτε σε άλλες εποχές χωρίς να χρειασθεί να κλείσετε τα μάτια. Είναι το μεγαλύτερο νησί των Δωδεκανήσων μετά τη Ρόδο, με την ποικιλία του τοπίου της, με τα βουνά της να αγγίζουν τα 1.200 μέτρα, τα πεύκα να κατηφορίζουν από τις πλαγιές μέχρι τη θάλασσα και τις αμμουδιές της να απλώνονται σε απίθανα σημεία. Το ταξίδι στο νησί το αισθάνεστε μακρινό όχι λόγω της μεγάλης απόστασης από την Αθήνα, αλλά γιατί το ταξίδι σας πήγε πολύ πίσω στον χρόνο……….
Σπύρος Πριόβολος
Καρπαθιώτικο σπίτι και εσωτερική διακόσμηση)
Απαραίτητο είναι να επισκεφτεί κανείς ένα παραδοσιακό καρπαθιώτικο σπίτι. Τα σπίτια τους σε γενικές γραμμές ήταν μικρά για να καλύπτουν βασικές ανάγκες των ανθρώπων. Συνήθως ήταν ισόγεια που αποτελούνταν από το κυρίως και το βοηθητικό κτίσμα που χρησίμευε για μαγείρεμα και φυσικά δεν απουσίαζε ο φούρνος, κολλητά το ένα με το άλλο με την τουαλέτα να είναι έξω από το σπίτι. Στο «κύριο» κτίσμα που είναι ένας ενιαίος χώρος με δύο επίπεδα, γεμάτο πολύχρωμα κεντήματα και ζωγραφισμένα διακοσμητικά πιάτα, οι νοικοκυραίοι βόλευαν την οικογενειακή και κοινωνική ζωή τους. Στο επάνω επίπεδο που ανέβαινες με σκαλοπάτια είναι ο «σοφάς», για να κοιμάται η οικογένεια. Στη μια μεριά κοιμόνταν οι μεγάλοι και δίπλα σε δεύτερο μικρότερο ανοιχτό πατάρι, το «πανωσούφι» τα παιδιά. Όσο τα παιδιά ήταν μικρά τα κρέμαγαν σε κούνια πάνω από τα παιδικά κρεβάτια. Κάτω από τα κρεβάτια αποθηκεύουν ρούχα σε «γήκους» (το ένα επάνω στο άλλο με τα φανταχτερά μπροστά). Το κάτω επίπεδο ή «πάτο» είναι το σαλόνι και η τραπεζαρία με την «πάγκα» (καναπέ) . Στη μέση υπάρχει ένας ξύλινος στύλος που στηρίζει την οροφή, καλυμμένος από υφαντά και κεντήματα τα «στυλομάντηλα» και συμβολίζει τη στήριξη της οικογένειας. Η οροφή είναι ξύλινη με πλατιές σανίδες. Στον τοίχο υπάρχουν συνήθως τρεις σειρές από ξύλινα ράφια που πάνω τους τοποθετούν μαστραπάδες (κανάτες) , πήλινα πολύχρωμα πιάτα φερμένα από τα πέρατα της γης και πολλά κεντήματα και πλεχτά χρωματιστά με έντονα χρώματα ανάλογα με τις στολές τους που συνήθως τα καλύπτουν με νάιλον για να μην φθείρονται. Πολλά κάδρα με τους γονείς και τους παππούδες και γύρω καναπέδες με κεντημένα μαξιλάρια. Το δάπεδο σε αρκετά σπίτια είναι κατασκευασμένο από ασπρόμαυρα βότσαλα που δημιουργούν σχέδια.
Το «βοηθητικό» κτίσμα είναι η κουζίνα και η αποθήκη και εξωτερικά φούρνος
Ο ρόλος των δύο φύλων στην κοινωνία της Ολύμπου
Η κοινωνία, ιδιαίτερα στη βόρεια Κάρπαθο, είναι μητριαρχική. Οι καθημερινές ασχολίες των γυναικών είναι ίδιες για αιώνες. Υφαίνουν με το χέρι, ψήνουν το ψωμί έξω στους πετρόχτιστους φούρνους, μαζεύουν τα ξύλα για να ανάβουν τη φωτιά, δουλεύουν στα μαγαζιά, φροντίζουν τα παιδιά, αλλά και η καλλιέργεια του εδάφους και η φροντίδα των ζώων είναι ακόμα το καθήκον τους με τους άνδρες συνήθως να εργάζονται στην ξενιτιά, γι αυτό όλες οι γυναίκες είναι πολύ δυνατές.
Οι Καρπαθιώτες μπορούν εύκολα να δεχθούν το ξένο, δύσκολα όμως τις ξένες συνήθειες, γιατί θέλουν να διατηρήσουν την ταυτότητά τους, «να ’ναι Καρπάθιοι» και αισθάνονται υπερήφανοι που μπορούν να συνεχίζουν ένα πολιτισμό που, όπως τονίζουν, έχει την αρχή του στην απώτατη αρχαιότητα.
Στην Όλυμπο οι γυναίκες φορούν την παραδοσιακή τους φορεσιά, στολίζονται και φορούν λύρες στο λαιμό, εν αντιθέσει με τους άντρες που έχουν εγκαταλείψει την παραδοσιακή τους φορεσιά. Στον ελεύθερο χρόνο τους οι γυναίκες συνήθως κεντούν, μόνες ή με κάποια φίλη στο σπίτι ή στο πεζούλι.
Μόνο οι άντρες είναι οργανοπαίχτες και παίζουν λύρα, λαούτο και τσαμπούνα. Στα τραπέζια, τις γιορτές και τα πανηγύρια οι άντρες κάθονται όλοι μαζί και χωριστά κάθονται οι γυναίκες.
Οι άντρες ασχολούνται κυρίως με βαριές δουλειές όπως με χωματουργικές και οικοδομικές εργασίες, με το ψάρεμα, τις τουριστικές επιχειρήσεις, είναι αγρότες και βοσκοί. Οι άντρες στον ελεύθερο χρόνο τους δεν κεντούν αλλά κυνηγούν ή κάθονται στο καφενείο. Οι γυναίκες σπάνια θα κάτσουν με τους άντρες, εκτός αν βγουν οικογενειακά.
Άντρες και γυναίκες βρίσκονται μαζί στον χορό. Ο άντρας προστατεύει την χορεύτριά του. Η γυναίκα υποβαστάζει τον άνδρα που χορεύει στον κάβο. Ο χορός λειτουργεί ως τόπος και χρόνος όπου αναπαράγεται και αντανακλάται η ευρύτερη κοινωνική τάξη. Σ’ αυτόν ταξινομούνται οι γενικότερες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, ανάμεσα στους ανύπαντρους και τους παντρεμένους. Κι ακόμη λειτουργεί ως τόπος και χρόνος, όπου εκδηλώνονται η κοινή σκέψη και αντίληψη, ο κοινός τρόπος ζωής των δημιουργών του καθώς και η αγωνία και τα συναισθήματα για την περιφρούρηση και διατήρηση αξιών και αξιωμάτων. Και αυτό για χάρη της βασικής επιδίωξής του, που είναι ο γάμος.
«Η τελεσιουργική βιωματική πραγμάτωση του τρόπου ζωής και της εθιμικής συμπεριφοράς γίνεται μέσα στους κόλπους της οικογένειας και στα πλαίσια της ίδιας της κοινότητας». Στην μητριαρχική κοινωνία της Ολύμπου οι οικογένειες έχουν σφιχτούς δεσμούς.
Η ισότητα των δυο φύλων, δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί:
ü Τα δυο φύλα, αρσενικό και θηλυκό, δεν μπορούν να είναι ίσα.
ü Τα δυο φύλα είναι διαφορετικά και μάλιστα συμπληρωματικά, διότι από κοινού και όχι χωριστά, συναποτελούν και συνθέτουν το είδος Άνθρωπος.
ü Τα δύο φύλα, καθώς ανήκουν στο ίδιο είδος, έχουν ίσα δικαιώματα αλλά διαφορετικά καθήκοντα.
ü Η κοινωνία οφείλει να σέβεται τα ατομικά δικαιώματα, τα άτομα οφείλουν να σέβονται τα κοινωνικά τους καθήκοντα.
ü Το ζήτημα της ισότητας των δύο φύλων είναι κοινωνικό και όχι φυσικό καθώς προκύπτει από την παραβίαση των ίσων δικαιωμάτων τους ως ανθρώπων ή την παράβαση των διαφορετικών τους καθηκόντων ως ανδρών ή γυναικών.
Στο προγραμμα NATURA ενταγμένη η Βόρεια Κάρπαθος
. Το 2003 η Πολιτεία συμπεριέλαβε την περιοχή της Καρπάθου, στις περιοχές προτεραιότητας και ίδρυσε τον Φορέα Διαχείρισης Καρπάθου-Σαρίας, έναν από τους 27 Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Η περιοχή περιλαμβάνει το βόρειο τμήμα της Καρπάθου (με όρια τα χωρία Όλυμπος και Διαφάνι προς το νότο) και το νησί Σαρία στο βορειότερο σημείο του νησιού. Ο κόλπος του Τρίστομου θεωρείται η πιο σημαντική περιοχή θαλάσσιου οικοσυστήματος της Καρπάθου. Η Σαρία, έχει χαρακτηριστεί σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ευρώπης, καθώς φιλοξενεί αξιόλογο αριθμό σπάνιων αρπακτικών πουλιών, όπως τον Σπιζαετό , την Αετογερακίνα και τον Μαυροπετρίτη. Αυτή η περιοχή είναι και ο βιότοπος περίπου 23 φώκιες Μονάχους-Μονάχους διαφόρων ηλικιών, και αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές περιοχές για το είδος που είναι το νούμερο ένα απειλούμενο με εξαφάνιση θαλάσσιο θηλαστικό της Ευρώπης
ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Στην περιοχή πνέουν ιδιαίτερα ισχυροί άνεμοι και ο κυματισμός είναι πολύ μεγάλος. Τα μελτέμια δεν επηρεάζουν με κυματισμό την ανατολική πλευρά αλλα σχηματίζονται σπιλιάδες από τα ψηλά βουνά και 100 μέτρα από την ακτή σχηματίζεται μεγάλος κυματισμός, γι αυτό όταν θέλει κανείς να κινηθεί θα πρέπει να ταξιδεύει κοντά στις ακτές με μεγάλη όμως προσοχή γιατί υπάρχουν κοντά στην ακτή μεγάλες πλάκες.
Στις δυτικές ακτές δεν είναι εύκολη η προσέγγιση όταν επικρατούν βόρειοι άνεμοι
Επικίνδυνα σημεία:
Η πιο επικίνδυνη ξέρα βρίσκεται ανατολικά στο μέσον του νησιού, ακριβώς μπροστά από το εκκλησάκι του Αγ. Μηνά 200 περίπου μέτρα βαθειά (Ν 35ο 41΄03 Ε 27ο 11΄97)
Σε όλο το υπόλοιπο νησί δεν υπάρχουν ιδιαίτεροι κίνδυνοι αν κινείται κάποιος πάνω από 50 μέτρα μακριά από την ακτή.
Η ευρύτερη περιοχή της Καρπάθου δεν έχει πολύ καλή χαρτογράφηση στους ηλεκτρονικούς χάρτες των GPS.
Ανεφοδιασμός γίνεται μόνο στα Πηγάδια και μετά από προσωπική μας παρέμβαση στον Δήμο από ένα μόνο πρατήριο μεταφέρει βενζίνη (Τηλ. 22450-23114).
Λιμάνια στην Κάρπαθο υπάρχουν στα:
- Διαφάνι (Ν 35ο 45΄23 Ε 27ο 12΄44 ) , που είναι το 2ο λιμάνι του νησιού. Στην κεντρική προβλήτα που βρίσκεται στο μέσον της παραλίας δένουν τα ημερόπλοια, αλλά μπορείτε σε συνεννόηση να δέσετε για βράδυ. Μπορείτε να δέσετε και στο εσωτερικό μέρος της κεντρικής προβλήτας και μόνο στο τμήμα που βγαίνει προς τη θάλασσα γιατί στο κάθετο σημείο υπάρχουν πέτρες. Επηρεάζεται λίγο από τα μελτέμια και αρκετά από τους ΒΑ-Α-ΝΑ ανέμους. Όπως μου είπε ο Ντίνος που είναι αντιπρόεδρος στην Κοινότητα της Ολύμπου σύντομα προβλέπεται να στήσουν πλωτές προβλήτες για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών.
- Πηγάδια (Ν 35ο 30΄52 Ε 27ο 12΄35) δίπλα στο κεντρικό λιμάνι έχει πρόσφατα κατασκευασθεί μαρίνα (καταφύγιο σκαφών) με νερό – ρεύμα και τουαλέτες, έχει 46 θέσεις και θα έχει κοστολόγια 10-12€ ανά ημέρα (σ.σ. έως σήμερα δεν έχει παραδοθεί στο δήμο αλλά χρησιμοποιείται από τα σκάφη). Προστατεύεται απόλυτα από όλους τους καιρούς. Προσοχή στις άγκυρες γιατί ακόμα δεν έχουν κατασκευασθεί τα μόνιμα ρεμέτζα.
- Φοινίκι (Ν 35ο 29΄28 Ε 27ο 07΄01) υπάρχει προβλήτα για λίγα σκάφη και είναι εντελώς απροστάτευτη από νότιους ανέμους ενώ προστατεύεται ικανοποιητικά από ΒΔ ανέμους. Προσοχή υπάρχει ξέρα μεταξύ προβλήτας και βράχων στα βόρια.
- Λευκός (Ν 35ο 35΄08 Ε 27ο 04΄12) υπάρχει προβλήτα για λίγα σκάφη, προστατευμένη μερικώς από τους βορίους ανέμους.
- Όρμος Τρίστενο (Ν 35ο 49΄15 Ε 27ο 12΄16) , βρίσκεται ΒΔ του νησιού απόλυτα ασφαλής από όλους τους καιρούς. Υπάρχει ένας πολύ μακρύς κόλπος με βάθος περίπου 1500 μέτρα και πλάτος περίπου 300 μέτρα που η στενή είσοδός του φράζεται από δυο μικρά νησάκια που δημιουργούν τρία περάσματα. Απόλυτα ασφαλές είναι το δεξί άνοιγμα εκεί που υπάρχει ο φάρος. Προσοχή πολλοί χάρτες GPS δεν δείχνουν σωστά το άνοιγμα.
Ενημέρωση για πρόγνωση καιρού
Το κανάλι 85 από Σητεία, ή 01 από Ρόδο ή 23 από Αστυπάλαια είναι τα κανάλια εκπομπής πρόγνωσης καιρού στο VHF του ΟΛΥΜΠΙΑ ΡΑΔΙΟ. Με τη θερινή ώρα εκπέμπει καθημερινά στις 01:00 – 09:00 – 13:00 – 19:00. Με τη χειμερινή ώρα στις 00:00 – 08:00 – 12:00 – 18:00.
Όσον αφορά την πρόγνωση καιρού θαλασσών που εκδίδει η ΕΜΥ , ανήκει στο Καρπάθιο βέβαια επηρεάζεται στα βόρια και από τη θάλασσα της Ρόδου.
Για πρόγνωση θαλασσών από το meteo, μέσω κινητού μπορείτε να γράψετε SEA αφήνετε κενό, μετά γράφετε τον κωδικό της θάλασσας KARP (για Καρπάθιο) και το στέλνετε στο 4260 Χρέωση μηνύματος 0,2975 €/sms
